Röle Nedir? diye bilgi almak isteyen kişilerin ilk öğrendiği bilgi rölenin elektriksel devre kontrolü yapabilen anahtar modeli olduğudur. Elektromanyetik sistemle çalışan rölelerin elektrik-elektronik devrelerde kullanılmasının nedeni düşük akımlar ile yüksek akımların kontrolünün sağlanmasıdır.
Röle pasif olan bir elektrik elemanıdır. Bu nedenle de üzerine yük düşmediği zaman devrede aktif değildir. Rölelerin diğer bir özelliği de AC ve DC adlı gerilim türleri ile çalışabilir olmasıdır. Röleler çok fazla kontak yapısı bulundurur. Bu bakımdan birden fazla elemanı da eş zamanlı olacak şekilde kontrol edebilir. Röle kontakları açık ve kapalı konumlarda yer alabileceği için kontak bağlantıları açık veya kapalı olarak ifade edilir.
Röle Nerelerde Kullanılır?
Rölelerin kullanım alanları türlerine göre değişir. Yüksek akımlı olan devreler birçok alanda kullanılırlar. Bu devreler ise sigortalarda, elektrikli ev aletlerinde ve alarm sistemlerinde sıkça kullanılır.
Röle Çeşitleri
Röleler, piyasada çok fazla çeşidi bulunan bir elemandır. Bunlar genel anlamda da elektrik sistemlerinde kontrol için kullanılır. Ancak elektronik kartlarda olan çeşitleri de vardır. Röleler, yüksek güçlü olan elektrik akımlarının kontrolü için elektrik devrelerinde ve elektronik devrelerinde kullanılabilecek olan en iyi elemandır. Röle çeşitlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
- Genel Amaçlı Röleler,
- Zaman Rölesi,
- Termik Röle,
- Motor Koruma Rölesi,
- Solid State Röle,
- Akıllı Röle,
- Reed Röle olmak üzere toplam yedi adet röle çeşidi vardır.
Genel Amaçlı Röleler
Genel amaçlı röleler, manyetik röle adıyla bilinir. Elektrik ve elektronik olan uygulamalarda elektrik akımının iyi bir şekilde iletilmesi için bu çeşit röleler kullanılır. Kontak yardımıyla uzak mesafeli olan akım iletimi sağlanır. Bu devrelerin üzerinden de yüksek akımın geçmesi olanaksız olduğu için pasif kontrol elemanı bir rölenin anahtarlama özelliğinden yararlanılır ve yüksek akıma dayanıklı olan kontaklar yardımıyla da harici olarak elektrik akımı kontrolü sağlanır.
Zaman Rölesi
Zaman rölesi, kontrolünü zamanlamalı olacak şekilde yapabilen özel bir röle çeşididir. Bu tipteki bir röle kontaklarını gecikmeli bir şekilde açıp kapatır. Gecikme süresi ise zaman rölesi üzerinde bulunan sistem kullanılarak ayarlanır. Zaman rölesinin iki tane çeşidi vardır. Bu zaman röleleri ise şunlardır:
Düz zaman rölesi: Bu tür bir röle, bobini enerjilendiği zaman kontakları konum değiştirmeden hemen önce ayarlanan sürenin tamamlanmasını bekler.
Ters zaman rölesi: Bobinin enerjisi kesildikten hemen sonra konum değiştirmeden ayarlanan sürenin tekrar konum değiştirmesini bekler.
Zaman Rölesi Bağlantısı
Zaman rölesine ait olan bobin uçları genel anlamda A1 ve A2 şeklinde belirtilir. Bunların dışında da faz uçlarının bağlandığı birtakım noktalar mevcuttur. Zamanlama için de ayrıca bir bağlantıya gereksinim yoktur. Ayrıca zaman rölesi tür olarak da birçok şekilde olabilir.
Termik Röle
Termik rölenin genel özellikleri şunlardır:
- Termik röleler, sıcaklığa karşı duyarlı olarak çalışan bir röle türüdür.
- Çalışma mantığı ise iki farklı metalin bimetal özelliğinden yararlanarak çalışır.
- Termik röleler genel anlamda faz koruma amaçlı olarak kullanılır.
- Motor gibi cihazlarda ise aşırı yüklenme veya uzun süre çalışması
Durumlarında fazların ısınmasıyla yangın veya motorun bozulmasına neden olabilir. Bu durumları engellemek için de devrede fazları aşırı bir yüke karşı korumak için kullanılır.
Termik Röle Bağlantısı
Termik röleye ait olan bobin uçları genel anlamda A1 ve A2 şeklinde belirtilir. Kontak uçları ile bağlantı ise firmadan firmaya değişik şekillerde numaralandırılır. Ancak genel amaçlı olan röle bağlantısından da hiçbir farkı yoktur. Bu rölenin tek görevi ise aşırı ısınmayı engellemek için kontaklarını kapatmasıdır. Böylelikle güvenliği sağlamış olacaktır.
Motor Koruma Rölesi
Motor koruma rölesinin görevi motoru olumsuzluklara karşı koyarak korumaktır. Temel amacı ise faz gerilimlerini ölçerek burada oluşan sorunları önceden belirleyerek motorun herhangi bir zarar görmesini engellemektir.
3 fazlı olan motorlarda fazlardan herhangi birinden gerilim gelmezse veya fazlarda gerilim düşmesi oluşursa ve sistemde de motor koruma rölesi yoksa motor sargıları bir süre sonra kısa devre olarak motor kullanılamaz hale gelecektir. Bu yüzden de fazların motora bağlantısı sağlanmadan önce rölenin R, S ve T faz uçlarına olan bağlantısı yapılır. Bu şekilde de fazların kontrolü yapılmış olur.
Solid State Röle
SSR’nin iki önemi mevcuttur. Bunlardan biri ise elektronik yapıda çalışan röle olması, ikincisi çok yüksek olan akım değerlerine kadar dayanıklılık sağlamasıdır. Bu dayanıklılığı ise içerisinde bulunan mosfet ile sağlar.1000- 2000 amper akım değerlerine karşı da çalışabilir. Bu değerlere sahip olan mekanik yapıda röleler kullanılırsa da röle kontakları birkaç kez açılıp kapanma sonunda kullanılmaz hale gelir.
SSR’nin kumanda edilmesi diğer röle çeşitlerinde olduğu gibi harici olan bir devre elemanıyla sağlanır. Bu harici elemanlar da yarı iletken olan ürünlerdir. IRLed veya triyak gibi eleman yardımıyla rölenin kontakları güvenli bir şekilde kontrol edilir.
Akıllı Röle
Akıllı röle, sistem veya sistem gruplarının bir noktadan kontrolünü sağlamak amaçlı tasarlanmış olan çok fonksiyonlu bir dijital röledir. Akıllı röleler mini plc şeklinde de bilinen bir röle türüdür. Bu rölenin üzerinde ise ekran bulunur ve bu ekran ile de kontak konumlarının kontrolü sağlanır.
Akıllı rölede içerisinde yer alan dahili sayacı, saklayıcı, zamanlayıcı ve aritmetik işlem görevi üstlenen operatörlerin olmasıdır. Bütün bu özellikleri sebebiyle de özellikle karmaşık olan kontrol devrelerinde maliyeti düşürmesinden kaynaklı tercih edilirler.
Reed Röle
Reed röle, bir cam tüpe asal gaz eklenerek kontak ve manyetik bir alan üretmek amacıyla kullanılan bir bobinden meydana gelir. Reed röle içerisinde yer alan gaz muhafaza edildiği zaman da çok uzun yıllar boyunca kullanılabilir.
